در اینجا میخواهیم اصول طراحی درمانگاهها و کلینیک ها را بررسی کنیم.بعد از رفع مسائل مربوط به سایت قرارگیری درمانگاه ،دسترسی های جغرافیای و انتخاب زمین به مطالعه اصول طراحی این فضا می نماییم.برای بررسی بهتر ابتدا لازم است تعریف درستی از موضوع طراحی داشته باشیم و بدانیم که این مکان را برای چه کسانی و با چه ویژگی های طراحی میکنیم. پس طرح سوالاتی برای طراحی بهتر میتواند نتیجه نهایی را مطلوب تر نماید.ابتدا به این موضوع میرسیم که درمانگاه ها و کلینیک ها چه تعریف استانداردی دارند و چه خدماتی ارائه می دهند؟
درمانگاه ها یا کلینیک (واژه انگلیسی- فرانسوی)به مکانی اطلاق میشوند که محل مداوای بیماران بصورت سرپایی و غیر بستری است و میتواند شامل بخش های تخصصی و عمومی باشد.درمانگاه ها به دو دسته درمانگاه های تخصصی،مکانی برای ارائه خدمات تشخیصی و درمانی در یکی از رشته های تخصصی پزشکی (درمانگاه های خدمات دندانپزشکی ، بیماری های زنان و زایمان یا غیره) و یا درمانگاه های عمومی ، محل خدمات رسانی به مراجعه کنندگانی که به دنبال خدمات خاص پزشکی نیستند ، تقسیم میشود.
همانطور که در تعریف بالا ذکر کردیم،درمانگاه ها و کلینیک ها به طور مستقیم با مردم سر و کار دارند،پس برای خدمات رسانی مفید و سالم در طراحی درمانگاه ها باید اصول مردمی کاملا رعایت گردد.
بعد از آشنایی با تعریف درمانگاه ها و کلینیک ها و آشنایی با مخاطبان آن ، سوال بعدی استاندارد های اولیه فضا در طراحی درمانگاه ها می باشد.برای پاسخگویی به این سوال ابتدا باید نکات مهم و اساسی در خصوص فضاهای لازم درطراحی درمانگاه را بررسی و بیان نماییم.
گام اول طراحی یک درمانگاه ،طراحی ورودی آن است که بر اساس میزان مراجعات در طول روز در نظر گرفته می شود.عموما ورودی یک درمانگاه بصورت ورودی پیاده و ورودی سواره طراحی میگردد.موقعیت ورودی در طراحی درمانگاه ها ،بر اساس دسترسی مطلوب معی ن میگردد.
اولین و مهم‌ترین فضا که مراجعه کننده در ورود خود با آن مواجه میشود ، سالن انتظار است. در طراحی سالن انتظار رنگ ،نور، مبلمان و دسترسی راحت به اتاق های معاینه بدون ایجاد مزاحمت برای سایرین ، مناسب برای افراد معلول در نظر گرفته میشود..
در طراحی درمانگاهها و کلینیک ،فضای سالن انتظار باید دارای رنگ های مناسب و زیبا ،نور کافی و مبلمان مجهز باشد . بیماران باید بتوانند به راحتی وارد اتاق پزشک شوند بدون اینکه مزاحمتی برای دیگران ایجاد کنند .طراحی فضای انتظار برای استفاده معلولین نیز باید به درستی در نظر گرفته شود .جنس نازک کاری کف و دیوار ها باید به طوری انتخاب شود که به راحتی قابل تمیز کاری باشند .برای تعیین تعداد صندلی ها در فضای انتظار در طراحی درمانگاه ها یک فرمول در نظر گرفته شده است .که این فرمول تعداد بیماران ،تعداد اتاق ها ،تعداد صندلی ها ،میزان دیرکرد پزشک در معاینه بیماران را در نظر گرفته است .که طبق این فرمول ،فضای مورد نیاز برای انتظار هر بیمار، 5/1 تا 8/1 به صورت میانگین 7/1 متر مربع می باشد .که بستگی به محل ورودی ها و شکل اتاق ها دارد.
محل قرارگیری پذیرش در طراحی درمانگاه ها ،باید به گونه‌ای باشد که پرسنل بتوانند ،به راحتی ورود و خروج بیماران را کنترل نمایند .در قسمت پذیرش محلی برای قرار گیری صندوق لحاظ می شود .که اگر تعداد پرسنل حاضر در پذیرش ،بیشتر از سه نفر باشند، فضای قرارگیری پذیرش و صندوق تفکیک میشود.
در طراحی سرویس های بهداشتی در فضای مربوط به درمانگاه ها ،باید سرویس‌های بهداشتی خاص بیماران ( خانم ها و آقایان) ،پرسنل و معلولین در نظر گرفته شود .جنس مواد و مصالح به کار گرفته شده در سرویس های بهداشتی باید قابل شستشو و تمیز کاری باشند .سرامیکهای غیر لغزنده ،کاشی ها و رنگ های روغنی نیمه مات ،می توانند گزینه های مناسبی برای ما باشند.
این فضا برای نگهداری پرونده های پزشکی بیماران ،اسناد و مدارک موجود در درمانگاه طراحی می گردد .فضای در نظر گرفته شده برای اتاق بایگانی ،حدوداً 12متر مربع می باشد.
این فضا برای جلسات و حضور مدیریت درمانگاه طراحی میشود .حداقل فضای لازم در طراحی اتاق سرپرست درمانگاه ،9متر مربع می باشد.
این فضا شامل اتاقی برای معاینه ،که در آن تخت ،صندلی معاینه بیمار ،میز و صندلی پزشک معالج ،صندلی برای همراهان بیمار و قسمتی برای قرارگیری روشویی جهت شستن دستان لحاظ می گردد .حداقل فضای لازم برای اتاق پزشک عمومی 18متر مربع می باشد.
این فضا برای آموزش بیماران ،مشاوره ،معاینه و فضای انتظار بیماران ،در نظر گرفته می شود. بهتر است فضا به گونه‌ای در نظر گرفته شود که از مسیرهای مستقیم و بدون پله های اضافی قابل دسترسی بیمار باشد . فضای مجزا جهت ارتباط بهتر با سرویس بهداشتی ، طراحی را ایده آل تر می نماید .حداقل فضای لازم برای اتاق تنظیم خانواده 15متر مربع می باشد.
اتاق تزریقات و پانسمان برای زنان و مردان باید با حداقل ،شش تخت به تفکیک ،طراحی شود.
محلی برای قرار دادن ملحفه های تمیز و کثیف ،کف شور ها و تجهیزات پاکسازی محیط می باشند .اتاق تمیز باید از فضای اتاق کثیف ،جدا در نظر گرفته شود .حداقل فضای مورد نیاز برای اتاق تمیز 5مترمربع و برای اتاق کثیف 12متر مربع می باشد.
در استاندارد طراحی درمانگاه ها ،این فضا شامل :اتاق معاینه مناسب و تجهیزات درمانی کودکان می باشد . در طراحی این اتاق ها نیازی به وجود نور طبیعی نیست .رنگ دیوارها و مبلمان باید به گونه‌ای کودکانه انتخاب گردد . بهتر است که مطب کودکان در معرض دید پرستاران باشد تا بتوانند رفت و آمدهای به اتاق را کنترل نمایند .ترجیحاً اتاق معاینه کودکان و مشاور آنها از طریق در با هم مرتبط باشند.
متراژ مناسب برای اتاق کودکان حداقل 18متر مربع است.
این فضا شامل اتاق معاینه و مشاوره برای برخی بیماران در نظر گرفته می شود . بهتر است این اتاق دارای نور طبیعی باشد . حداقل فضای مورد نظر برای اتاق پوست و مو ،18متر مربع می باشد.
این فضا شامل اتاق معاینه و مشاوره با حداقل متراژ 12 متر مربع می باشد.
مطب ریوی شامل فضاهای اتاق معاینه و مصاحبه که با فضاهای اتاق تست ریوی اسپیرومتری و اتاق برونوسکوپی ، باید در ارتباط باشد . حداقل فضا برای این قسمت 18 متر مربع در نظر گرفته شود.
این اتاق باید به حد کافی بزرگ باشد ، که در آن بتوان لوازم تمیز ،کثیف ، لوازم آندوسکوپی ، تجهیزات کولونوسکوپی و تخت ها را به راحتی قرار داد .بهتر است دیوارهای اتاق آندوسکوپی و کولونوسکوپی سرب کوبی گردد ، تا در صورت لزوم و وجود تجهیزات به عنوان اتاق رادیولوژی نیز استفاده گردد . نور این فضا به صورت غیر مستقیم و درب ورودی آن باید، برای ورود برانکارد و تخت بیماران مناسب باشد . سعی کنید حداقل فضای 25 متر مربع را برای این اتاق لحاظ کنید.
این اتاق نیز مانند فضا های پیشین شامل اتاق های مشاوره و معاینه می باشد و باید با اتاقهای نوار مغز و نوار ماهیچه‌ای ، در مجاورت یکدیگر قرار گیرند.متراژ پیشنهادی برای این فضا برا در نظر گیری مبلمان مناسب ،15 متر مربع یا بیشتر میباشد.
مطب گوش و حلق و بینی یا اتاق ادیومتری (شنوایی سنجی ) با حداقل فضای 18 متر مربع ، برای معاینه و آزمایشات شنوایی سنجی و تجویز سمعک طراحی گردد.
اتاق معاینه و مشاوره قلب (مطب قلب و عروق ):
با حداقل فضای 18 متر مربع ، برای معاینه در مجاورت اتاق های ، الکتروکاردیوگرافی ، اکوکاردیوگرافی و تست ورزش قرار گیرد . این اتاق باید قابلیت تاریک شدن را داشته باشد.
شامل این بخش تخصصی
سالن دندانپزشکی با حداکثر نور طبیعی به فضای 21 متر مربع
اتاق عکسبرداری با دیوارهای سرب کوبی شده ، مرتبط با اتاق جراحی دندان با درهای به اندازه مناسب برای ورود و خروج راحت تاسیسات و تجهیزات به فضای حداقل 18 متر مربع
لابراتوار دندانسازی با فضای حداقل 12 متر مربع برای قالب سازی و ساختن دندان ، در نظر گرفته می شود.
در برخی طراحی های درمانگاه ها و مطب ها سالن انتظار مجزا برای این قسمت طراحی می گردد.
اتاق مشاوره : با حداقل فضای مورد نیاز 12 متر مربع میتواند مکانی برای مطالعه و استراحت پزشکان نیز در نظر گرفته شود.
فضایی با حداقل 12 متر مربع مناسب برای ، قرار دادن دستگاه های لازم جهت بینایی سنجی و تجویز عینک می باشد.
سایر فضاهای لازم در طراحی درمانگاه ها شامل : انبار وسایل ، رختکن پرسنل ، پله فرار ، آسانسور مخصوص حمل تخت ، آسانسور نفربر (در صورت طراحی در طبقات )، محل پارک آمبولانس درمانگاه ( مطابق با آیین نامه تاسیس و طراحی درمانگاه ها) ومحوطه پارکینگ برای پرسنل و یا حتی بیماران مراجعه کننده می باشد.
فضاهای ذکر شده در هر درمانگاه ، بر اساس آیین نامه طراحی درمانگاه ها و کلینیک ها و همچنین تخصصی یا عمومی بودن آن در نظر گرفته میشود.
به یاد داشته باشید که ، در طراحی درمانگاه ها ، تعبیه کردن سیستم تهویه مناسب ، جزء الزامات اولیه طراحی می باشد.
قرار دادن سایر تجهیزات ایمنی شامل سیستم حریق و ... نیز با در طراحی در نظر گرفته شود.
در ارتباط با مصالح بکار گرفته شده در طراحی درمانگاه ها و کلینیک ها باید دقت کافی داشت .نازک کاری های داخلی و تمامی مصالح قابلیت شستشو را داشته باشند ، تمامی دیوارها تا ارتفاع 10 سانتی متر قرنیز کاری شوند . بهتر است برای عبور لوله های تاسیساتی در سقف ، سقف کاذب از جنس پنل های آنتی باکتریال ، کناف و دامپا استفاده شود.
اتاق های شنوایی سنجی بهتر است که آکوستیک گردند.
در صورت استفاده از رنگ در فضا ، رنگ روغنی نیمه مات استفاده نمایید.
درب ورودی تمامی اتاق ها به اندازه عبور تخت و برانکارد ، بزرگ باشد.
در آخر به یاد داشته باشید که ، حداقل اتاق در طراحی درمانگاه های عمومی ، ۶ اتاق می باشد . لازم به ذکر است که در مورد محل پارک آمبولانس درمانگاه ، باید ضوابط مربوط به استقرار آمبولانس مطابق آیین نامه تاسیس و طراحی درمانگاه مطالعه و در نظر گرفته شود.
حداقل عرض پله های اصلی در طراحی درمانگاه ها ۱۲۰ سانتیمتر در نظر گرفته می شود .
در صورت داشتن فضای کافی ، می توان بخش های داروخانه ، رادیولوژی ، آزمایشگاه ، فیزیوتراپی ، بر اساس آیین نامه طراحی درمانگاه ها ، به فضا اضافه گردد.
فضای مورد نیاز برای سرویس بهداشتی بیماران و پرسنل برای هر سرویس 4/2 متر مربع و برای معلولین 3/7متر مربع می باشد.
در طراحی درمانگاه باید درب ورودی اصلی ، مستقل از سایر واحدها باشد و تمامی موازین بهداشت عمومی ، لحاظ گردد.
طراحان باید دقت داشته باشند،طراحی درمانگاه ها علاوه بر رعایت اصول اولیه به زیبایی بصری نیز نیاز دارد.انتخاب مناسب مبلمان ، کفپوش ها و دیوار پوش ها این جنبه از کار را پاسخ میدهند.
سعی کنید فضا ها را شناخته و با استفاده از رنگ مناسب مطلوبیت بیشتری برای فضا ایجاد کنید.
معولا بهتر است از رنگ های خنثی ، آرامبخش و عاری از حس هیجانی مانند خاکستری،سبز،سفید ،آبی و...برای جلوگیری از ایجاد غم یا شادی مفرط در مبلمان درمانگاه ها استفاده نمایید.
