تجهیزات آزمایشگاهی پزشکی، هر سیستم یا دستگاه تکنولوژیکی است که برای تشخیص، معالجه، پیشگیری یا توان بخشی استفاده می‌شود. وظایف دستگاه‌ها و ماشین‌های تحلیلی مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها به طور فزاینده‌ای درحال پیچیده‌تر شدن است. همچنین باید بدانیم که دقت و سرعت عمل نیز جز ملزومات مهم تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی هستند. از جمله تجهیزات آزمایشگاه می‌توان شیشه، سانتریفیوژها، هموژنایزرها، تجهیزات ایمنی، شیکرها و غلتک‌ها، هودهای بخار، چرخه‌های حرارتی و موارد دیگر را نام برد. مسئولین آزمایشگاه¬های پزشکی مسئولیت طیف گسترده‌ای از آزمایشات را بر عهده دارند و باید در استفاده از ابزارهای پیچیده بیشماری مانند میکروسکوپ و شمارنده سلولی و غیره مهارت داشته باشند.
بطور کلی تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی به هر آنچه در آزمایشگاه برای تست و آزمایشات به کار گرفته می‌شود و هر وسیله کاربردی که در طول دوره درمان مورد استفاده قرار می¬گیرد، گفته می‌شود. البته وسایلی نیز وجود دارد که به دلیل کاربرد گسترده‌ای که در حوزه‌های مختلف بهداشت و پزشکی که دارند در این طبقه‌بندی قرار نمی‌گیرند. این وسایل به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی مانند: ظرف آگار، آسپیراتور، اتوکلاو، چراغ بونزن، کالریمتر، کموستات، Class II cabinet، کلنی‌شمار، رنگ‌سنج، سانتریفوژ آزمایشگاهی، بوته چینی، هود، گلاو باکس، همگن‌ساز، فور، انکوباتور، Laminar flow cabinet، همزن مغناطیسی، میکروسکوپ، Microtiter plate، Plate reader، طیف‌سنج نوری، همزن استاتیک، همزن مغناطیسی، میله همزن، قاشقک، دماسنج، مخلوط‌کن گردبادی و آب‌فشان وجود دارد، که علاوه بر کاربرد گسترده که در حوزه‌های مختلف بهداشت و پزشکی دارند در آزمایشگاه حوزه‌های دیگری (شیمی، فیزیک، خاکشناسی، زیست و…) نیز کاربرد دارند.
اولین تصویری که وسایل آزمایشگاهی وجود دارد، لوله¬های آزمایشگاهی است. در واقع جالب است بدانید که لوله‌ها آزمایشگاهی به دلیل اهمیتی که در قسمتهای مختلف پزشکی و بهداشت دارند. دارای طبقه‌بندی خاصی هستند. لوله¬های ¬آزمایشگاه نیز دارای کاربرد گسترده¬¬ای در سایر حوزه آزمایشگاهی هستند. انواع مختلفی از لوله‌های آزمایشگاهی وجود دارند. می‌توان به لوله جوش، ان‌ام‌ار، لوله آزمایش، لوله تیل و Thistle به عنوان پر کاربرد ترین، انواع لوله ¬های آزمایشگاهی اشاره کرد. البته می‌توان به طور کلی بیان کرد که گفت که ابزار آزمایشگاهی، شیشه‌ای به دلیل کاربرد گسترده‌ای که دارند، دارای اهمیت خاصی هستند. بشِر، قیف بوخنر، بورت مبرد، گیلاس مدرج، محل نمونه، دسیکاتور، قطره‌چکان، گُنج‌سنج، سرنگ گازی، استوانه مدرج، پیپت، پتری دیش، غلظت‌سنج، قیف جداکننده، دستگاه استخراج سوکسله، شیشه ساعت و انواع بالن‌ها (مانند: بوخنر، ارلن، Florence، قرع، بالن ته گرد، اشلنک و بالن حجمی)؛ تعدادی از پرکاربردترین وسایل آزمایشگاهی شیشه‌ای بشمار می‌دوند. به طور کلی در آزمایشگاه تجهیزاتی مانند هود میکروبیولوژی، انکوباتور کشت باکتری‌شناسی، بن ماری آزمایشگاهی، دستگاه آنالیزور، فلیم فوتومتر، الکترولیت آنالایزر، دستگاه تجزیه مواد شیمیایی خون، دستگاه سانتریفوژ ۴۸ شاخه، دستگاه شمارنده گلبول‌های خون و سلول آزمایشگاهی، دستگاه فتومتر (طیف‌سنج مواد متشکله خون)، کیت‌های آزمایشگاهی تشخیص طبی، میز مخصوص آزمایشگاه و اتوآنالایزر نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته لازم به ذکر است که این وسایل نمونه‌های کاربردی از وسایل مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها هستند.
یکی از اصلی‌ترین دسته‌بندی‌های کلی برای تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی بر اساس نحوه کاربرد و البته محل استفاده این وسایل می‌باشد. که در ادامه، شما را با تعدادی از پرکاربردترین آنها آشنا می‌کنیم. لازم است بدانید که تعداد وسایل و تجهیزات پزشکی روز به روز افزایش میابد، که البته باعث شده است که روند درمان و تشخیص بیماری‌ها تسریع یابد. لذا در این دسته‌بندی تنها به تعدادی از پر کاربردترین تجهیزات و وسایل پزشکی اشاره می‌کنیم.
وقتی که به مطب یک دکتر می‌رویم تجهیزات مورد استفاده توسط پزشک معمولا جلب توجه می‌کند. تجهیزات ساده و کاربردی که در طول معاینه مورد استفاده قرار می‌گیرد مانند انواع دستگاههای فشارسنج، دماسنج طبی، گوشی پزشکی، آبسلانگ، افتالموسکوپ، اتوسکوپ و رینوسکوپ هستند؛ البته هر کدام از این وسایل تاثیر ویژه‌ای بر تشخیص دارند. البته لازم به ذکر است که در کلینیک متخصیصین امور زنان و زایمان وسایل دیگر نیز جهت معاینه و تشخیص بیماری وجود دارد. تخت معاینه مامایی، اسپکولوم، سونوکیت، تجهیزات تشخیصی، اسپیرومتر و الکتروانسفالوگرام؛ نمونه‌ای از این وسایل کاربردی بشمار می‌روند. همچنین در کلینیک‌های دندان پزشکی نیز تجهیزات پزشکی خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند، آینه دندانپزشکی، آنگل، توربین دندانپزشکی، جرم گیر دندان، فورسپس، دستگاه مکش (ساکشن) دندان پزشکی، تابوره، یونیت دندان پزشکی، فرز، آمالگاماتور، لایت کیور و اتوکلاو، نمونه‌ای از این وسایل کاربردی در کلینیک‌های دندانپزشکی هستند.
تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی وجود دارد که در بخش‌های مختلف بهداشت و پزشکی کاربرد دارد. برانکارد، دستگاه اتوکلاو، دستگاه فور، تخت معاینه، پاراوان، صندلی تابوره، میز ترالی، رنه فرم (قلوه‌ای)، پنبه و الکل؛ نمونه‌ای از این وسایل کاربردی بشمار می‌روند.
در مواردی نیاز است که از تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته‌تری جهت تشخیص بیماری‌ها استفاده شود. به عنوان نمونه‌ای از این وسایل؛ رکتوسیگموئیدوسکوپ، تجهیزات فراصوتی (اولتراسونیک) (در پرتونگاری)، تجهیزات پرتوپزشکی، تجهیزات پزشکی هسته‌ای، شنوایی‌سنج (ادیومتر)، الکتروکاردیوگرام، سی تی اسکن، ثبت نوار عصب و عضله و درون بین هستند
وسایل مورد استفاده در اتاق عمل از حساسیت خاصی برخودار هستند. تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی هستند که در تمامی اتاق مشترک هستند. گازهای بیهوشی، دستگاه ساکشن (مکش)، الکتروکوتر، گان جراحی و لباس اتاق عمل، شان‌ها، تورنیکه، کاپنوگراف، مانیتور، کلمپ‌ها یا نگهدارنده‌ها، میز مایو، صندلی تابوره، اکارتورها یا رترکتورها، جداکننده‌های بافتی یا دایسکتورها، ماسک جراحی، سرنگ، سرسوزن، سوزن گیر، لیزر کم توان و دستگاه ساکشن، آنژیوکت، اسکالپ وین، گالی پاد، پنست، باند گچی، آتل، باندها، ست سرم، پایه سرم، سوند ادراری و چسب و دستکش جراحی نمونه‌ای از این وسایل هستند. لازم به ذکر است که بعضی از وسایل در حوزه‌های پزشکی و بهداشت نیز کاربرد دارند. همچنین باید بدانید که وسایل دیگری نیز در اتاق عمل مورد استفاده قرار می‌گیرند که با توجه به نوع عمل متفاوت هستند.
در بخش‌ها مختلف بیمارستان تجهیزاتی مانند؛ مونیتور علائم حیاتی، چراغ سیالکتیک، پالس اکسیمتر، الکتروکاردیوگرام، دفیبریلاتور، دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور)، لارنگوسکوپ، آمبوبگ، لوله تراشه، تجهیزات سنگ‌شکن و اکسیژناسیون غشایی برون پیکریبه طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. البته لازم به ذکر است با توجه به نوع بخش تجهیزات دیگری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
لازم به ذکر است که تجهیزاتی مانند؛ فیلتر هِپا، دستگاه نور ماوراء بنفش، صندلی‌های طبی، گازهای طبی، اندام‌های مصنوعی بدن (توانبخشی)، ارتوز و پروتز صورت، سمعک و لوازم کمک شنوایی، تق بند (ارتوپدی و توانبخشی)، تشک طبی، عینک، کفش‌های ارتوپدی، کمربند طبی، البسه پزشکی، لنزهای طبی، تجهیزات برقی - مانیتورینگ، دستگاه اکسیژن ساز، دستگاه تست ورزش، دستگاه تست قند خون (گولکومتر) که در حوزه‌های مختلف درمان مورد استفاد قرار می‌گیرند.
همچنین در سردخانه‌ها ازتجهیزات سرمایشی، به منظور حفظ اجساد استفاده می‌شوند.
استانداردهای جدی برای ایمنی در طراحی تجهیزات آزمایشگاهی پزشکی نقش دارند. بسیاری از دستگاه‌ها می‌توانند در بهداشت و درمان بیمار مداخله کنند تا سلامتی او را ارتقا دهند. فناوری تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری نقش زیادی در نجات جان افراد دارد.
تجهیزات آزمایشگاهی پزشکی هم برای توانبخشی و هم برای مراقبت طولانی مدت ضروری است. این پیشرفت‌ها در نرم‌افزار و سخت‌افزار امکان افزایش عمر بیماران را فراهم کرده است. کیفیت زندگی بیماران نیز می‌تواند با استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی پزشکی تأثیر مثبت بگذارد.
کار ایمن با مواد شیمیایی خطرناک نیاز به استفاده صحیح از تجهیزات آزمایشگاهی دارد. تعمیر و نگهداری و بازرسی منظم تجهیزات آزمایشگاهی از قسمتهای اساسی این فعالیت است. بسیاری از تصادفاتی که در آزمایشگاه رخ می‌دهد می‌تواند ناشی از استفاده ناصحیح یا نگهداری به نحو اشتباه تجهیزات آزمایشگاهی باشد. در واقع روش‌های محتاطانه برای دست زدن به تجهیزات مورد استفاده آزمایشگاه‌ها از موارد مهم کار در آزمایشگاه‌ها است.
رایج‌ترین خطرات مربوط به تجهیزات در آزمایشگاه‌ها از دستگاههایی است که توسط دستگاههای الکتریکی برای کار با گازهای فشرده تغذیه می‌شوند مانند دستگاههایی برای فشار و دمای بالا یا پایین. سایر خطرات فیزیکی شامل تشعشع الکترومغناطیسی حاصل از لیزرها و دستگاههای تولید کننده فرکانس رادیویی است. خطرات ظاهراً معمولی مانند آب گرفتگی ناشی از تجهیزات خنک کننده با آب، حوادث ایجاد شده با تجهیزات چرخشی و ماشین آلات و ابزارهایی برش، شدت صدا، لغزش، حرکت، سقوط، بلند کردن است. ارگونومی ضعیف بیشترین فراوانی حوادث و صدمات آزمایشگاهی را تشکیل می‌دهد. قابل درک است که آسیب دیدگی دست‌ها در آزمایشگاه بسیار شایع است. هنگام استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی باید از دستکش مناسب استفاده شود تا دست‌ها از سوختگی حرارتی و شیمیایی، بریدگی و لمس مواد غیر بهداشتی محافظت شوند.
در هنگام نصب، اصلاح و تعمیر و همچنین در حین استفاده از تجهیزات باید احتیاط ویژه داشت.
اگر نتایج نادرستی توسط تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی ارائه شوند، می‌تواند عواقب جبران ناپذیری داشته باشند. باید توجه داشته باشید که تست‌های آزمایشگاهی قسمت اصلی در زمینه پزشکی است. کلیه امور آزمایشگاه باید قابل اعتماد باشد و گزارش‌ها نیز باید به ترتیب آماده شوند. امروزه بیش از ۱۰.۰۰۰ دستگاه مختلف پزشکی در بیمارستان‌ها یافت می‌شوند. این دستگاه‌ها برای اطمینان در عملکرد آنها نیاز به بررسی دوره‌ای ایمنی و عملکرد دارند. با توجه به اهمیت کیفیت تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی در رابطه با سلامت انسان، راستی آزمایی‌های دوره‌ای، آزمایش ایمنی و عملکرد دستگاههای پزشکی در قالب تست‌های کنترل کیفیت و کالیبراسیون لازم است. لازم به ذکر است که حتی بهترین ابزارهای آزمایشگاهی و تجهیزات پزشکی تحت تأثیر ساییدگی، پارگی، تغییرات محیطی و سایر عوامل، دچار از دست دادن دقت با گذشت زمان می‌شوند. کالیبراسیون تجهیزات پزشکی به دلایل زیادی انجام می‌شود، اما مهمتر از همه، برای اطمینان از دقیق و قابل اعتماد بودن عملکرد کلی تجهیزات مورد استفاده، انجام می‌شود. دقت و کیفیت تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی علاوه بر سلامتی بیماران بر مسائل مالی نیز تاثیر می‌گذارد، چون برای جبران دقت کم تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی، طیف وسیعی از آزمایشات مورد استفاده قرار می‌گیرند. در عین حال به دلیل دقت کم تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی، درمان‌های غیر ضروری نیز تجویز می‌شوند که علاوه بر تاثیرات مخربی که بر سلامتی افراد دارند، باعث ضررهای مالی نیز هستند. نباید که فراموش کنیم که کیفیت پایین تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی می‌تواند به تنهایی اعتماد بیماران را سلب کند.
وقتی از استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی و پزشکی حرف می‌زنیم نباید از استفاده‌های آموزشی این تجهیزات غافل شویم. تحقیقات کمی در مورد بررسی رابطه بین فضاهای آزمایشگاه فیزیکی و یادگیری دانش آموزان انجام شده است. مطالعات اندکی که وجود دارد حاکی از آن است که امکانات آزمایشگاهی به روشهایی که درک درستی از آن نداریم، بر آموزش و یادگیری دانش آموزان تأثیر می‌گذارد.
